“Bir kentte olmazsa olmaz nedir?” diye sorsalar hiç düşünmeden “Kent parklarıdır.” derim. Çünkü kentlerde yaşayan insanlar için kent parkları, doğanın iyileştirici gücünden faydalanabilecekleri ve yaşam kalitesinin artmasını sağlayacakları en ulaşılabilir yerlerdir kanımca. Bu konuya olan ilgim nereden mi geliyor? Çocukluğum, yeşilin ve parkların çokça olduğu bir ülkede geçtiği için park kültürünün gündelik yaşama etkisi benim hafızamda yer etti diye düşünüyorum. Zira neredeyse her akşam mahalle parkında arkadaşlarımla oynadığımız oyunun adının “Ağaçtan ağaca” 1 olması bile ağacın bir çocuğun oyun dünyasında nasıl bir öneme sahip olduğuna ve doğayla olan bağını nasıl şekillendirdiğine dair güzel bir örnek teşkil edebilir. Her mevsimin güzelliğini fark edebildiğim ve doyasıya yaşayabildiğim bir kentten neredeyse her mevsim aynı bitki örtüsüne sahip bir kente göç edince daha çok anladım ağacın kıymetini ve benim hayatımdaki değerini. Peki, bir kent parkı sadece ağaçlardan ibaret bir yer midir? Nitelikli bir park hangi ihtiyaçları karşılamalıdır?
Bu sorulara cevap bulabilmek için konuyla ilgili biraz literatür taraması yapma gereği duydum. Yapılan bir çalışmada kent parklarında kullanıcılar için kaliteli bir yaşam oluşturmada etkin olabilecek kalite kriterlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla dört ana kalite kriteri ve bu ana kriterlerle ilgili alt kriterler oluşturulmuştur. Bunlar; aktivite ve kullanımlar (alt kriteri: çeşitlilik), ulaşılabilirlik (alt kriteri: okunaklılık), konfor ve imaj (alt kriterleri: güvenlik ve bakım) ve sosyallik (alt kriteri: sahiplik hissi) olarak belirlenmiştir. Araştırma bulguları genel olarak değerlendirildiğinde, belirlenen kalite kriterlerinden konfor, imaj, güvenlik, bakım ve sosyallik kriterlerinin kullanıcıların parkları kaliteli olarak algılamalarında etkili önemli kriterler olduğu, çeşitlilik kriterinin kullanıcılarının genel beğenilerini dolayısıyla da parkı kaliteli olarak algılamalarını etkilemeyen bir kriter olduğu, kullanıcıların sosyo-demografik özelliklerdeki farklılaşmanın genel beğeni algılamalarını etkilemediği, kalite kriterleri algılamalarını etkilediği belirlenmiştir. (Yücel ve Yıldızcı, 2006)
Yürütülen başka bir çalışmanın sonuçlarına göre de, özellikle kent parkı tasarımlarında kullanılmak üzere aşağıdaki öneriler verilmiştir:
Başarılı bir kentsel peyzaj için doğal peyzajın örnek alınması prensibi ile kent parkı birimleri ve materyallerinde doğallık derecesinin yükseltilmesi,
Kent parkı vejetasyonunun belirli bir olgunlukta, yoğunlukta ve çeşitlilikte olması,
Kent parklarının özellikle geniş yüzeyli (suni göl) bir su yapısını barındırması,
Alanın doğal topografyasına uyulması veya düz bir topografya ise çeşitlendirilmesi,
Parkta kullanılacak donatı elemanlarının tasarımları ve imal edildiği materyallerin doğallık derecesinin yüksek olması,
Kent parkının tamamına yakını yapay materyalden oluşan birimlerinde bakım koşullarının düzenli uygulanması gereklidir. (Polat, A.T., 2012)
Belki de doğaya olan hasretim sebebiyle yurt dışına yaptığım gezilerde fırsat buldukça parklarda dinlenmeye ve orada olup bitenleri gözlemlemeye çalıştım. Parklar aynı zamanda bir kültürü daha yakından tanıma fırsatını da size sunuyor. O toplumdaki insanların iletişim dili, sanata bakış açıları, çevreye duyarlılıkları, sürdürülebilirlik vb. konular hakkında veri toplamanızı sağlayabiliyor.
Yurt dışına yaptığım gezilerde beni en çok etkileyen parklara birkaç örnek vermek isterim. Örneklendirmeye Madrid'te bulunan Retiro Park ile başlayabilirim. Aşağıdaki görsellerden de anlaşılacağı üzere oldukça geniş bir alana yayılan Retiro Park için sadece park demek biraz haksızlık olur. Zira burada birçok heykel, anıt, galeri ve bir de göl bulunmaktadır. Bu noktada sanatla bütünleşen parklar fikri de çok hoş değil mi?
Bu fikre örnek teşkil edebilecek Barcelona’daki Park Güell'de adeta doğa ve sanatın birlikte dans ettiği bir peri masalı gibidir. Ünlü mimar Antoni Gaudi’nin doğadan aldığı ilhamla tasarladığı bu parkta yaratıcılığınızın sınırlarını zorlayabilir ve hayatını bir şehrin tasarımına adayan bu insana hayran olursunuz. Böylesi tasarım harikası yerlerin bir eğitim aracı olarak kullanılması da mümkündür ve çocukta estetik duyarlılığı geliştirmede ve kendinde var olan potansiyeli keşfetmesinde önemli ölçüde katkı sağlamaktadır diye düşünüyorum. Kamunun hizmetine sunulan bu park aynı zamanda UNESCO tarafından korunan “Antoni Gaudi’nin Eserleri” listesinde de yer almaktadır. Bu parkı ziyaret edenler mutlaka Gaudi’yi merak edip araştıracaklardır ve eserlerini görmek için can atacaklardır. Barcelona’nın her yerinde onun izini görmek mümkündür.
Aşağıdaki görsellerde ise Bulgaristan’ın farklı kentlerinde yer alan kent parklarından örnekler görebilirsiniz. Her mevsim kendine has güzelliği olan bu parklar kentli insana hem mental hem de fiziksel iyi olma yolunda önemli katkılar sunmaktadır. Özellikle ebeveynlerin çocukları ile birlikte zaman geçirdikleri ilk yerler kent parklarıdır. Gözlemlerim neticesinde yukarıdaki çalışmalarda bahsedilen belli başlı kalite kriterlerinin de bu parklarda var olduğunu söyleyebilirim.
Biyofilik tasarımlar insan-doğa ilişkisinin sürdürülebilmesi için etkili tasarım yaklaşımlarından biridir. Doğayla etkileşimin bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde önemli etkisi vardır. Botanik bahçeleri de kullanıcılarına doğanın güzelliklerini sunarak bireylerin doğaya karşı pozitif tutum sergilemesine yardımcı olan, kendilerini doğanın bir parçası hissetmelerini sağlayan, özellikle çocukların doğaya karşı meraklarını gidermeye imkan tanıyan özel bahçelerdir. (Karaşah, B., 2021)
Karaşah yaptığı çalışmada biyofilik tasarımın 14 kriterinden söz etmektedir. Bunları da şöyle sıralamaktadır: Doğayla görsel bağlantı, doğayla görsel olmayan bağlantı, ritmik olmayan görsel uyarı, termal ve hava akışı değişkenliği, suyun varlığı, dinamik ve dağınık ışık, doğal sistemlerle bağlantı, biyomorfik biçimler ve dokular, doğayla malzeme bağlantısı, karmaşa ve düzen, olasılık/manzara, sığınak, gizem ve risk/tehlike (Karaşah, B., 2021)
Elbette ki bu alanda bir bilirkişi değilim ama bu tasarım kriterlerine sahip olduğunu düşündüğüm böyle bir botanik bahçesine Madeira Adası’ndaki Monte Palace Tropical Garden’ı örnek gösterebilirim. Monte’de bulunan bu tropikal bahçede, farklı ülkelerden çok çeşitli bitki ve çiçek türlerinin yanı sıra kuğu, ördek, tavus kuşu, balık gibi bazı hayvanlar da yer alır. İki katı heykellere ayrılmış, üçüncüsü ise dünyanın dört bir yanından toplanan eşsiz bir maden koleksiyonuna ev sahipliği yapan Monte Palace Madeira Müzesi de bahçe içerisinde yer almaktadır. Burası gerçekten görülmeye değer olağanüstü güzellikte bir yer.
Karaşah’a göre, çok eski zamanlardan beri Peyzaj Mimarlığı disiplininde benimsenen ancak kavramsal olarak yeni bir yaklaşım olan biyofilik tasarımlar sayesinde insanların daha mutlu ve sağlıklı olacağı düşünülmektedir. Bu noktada birer sağlık bahçeleri olan botanik bahçeleri de sunduğu etkinliklerle, mevcut mekan kurguları ve bitkilendirme tasarımlarıyla etkili alanlardır. Zengin biyoçeşitliliğe sahip ülkemizde nesli tükenme tehlikesi altındaki türlerin korunup gelecek nesillere aktarılacağı, doğa sevgisinin ve kendinin de doğanın bir parçası olduğu bilincinin aşılanacağı, doğal hayatın deneyimlenebileceği botanik bahçeleri sayısının arttırılması gerekmektedir. Ayrıca kentlerimizde kurgulanan en küçük cep parklardan üst ölçekteki yeşil alan kullanımlarına kadar biyofilik tasarım kriterlerinin yaygınlaştırılarak benimsenmesinin gerektiği düşünülmektedir.
Ben de kendi adıma bu bilimsel araştırmaların sonuçlarını destekler doğrultuda düşünüyorum. Beton yığınları arasında nefes almaya çalıştığımız, mental ve fiziksel olarak çok yorulduğumuz kocaman kentlerde, kendimize öz şevkat gösterebileceğimiz, yeşilin tonlarıyla huzur bulacağımız, zaman zaman ailemizle vakit geçirip bazen de sadece sığınacağımız, doğayla barışık, ulaşılabilir, temiz ve güvenli park ve bahçelerin sayıca çoğalmasını gönülden diliyorum.
AĞAÇTAN AĞACA OYUNU
Alana bağlı olarak 5-10 oyuncu ile oynanabilir. Oyun alanında aralarında belli bir mesafe olan ağaçlar bulunmalıdır. Oyuncular arasından bir ebe seçilir. Ebe oyunculara bir ağaç gösterir. Bütün oyuncular bu ağaca tek elleri ile dokunmak zorundadır. Daha sonra ebe başka bir ağaç göstererek oyunculardan bu ağaca koşmalarını ister. Bu esnada ebe koşan oyunculara dokunmaya çalışır. Yeni hedefe ulaşmadan ebelenen oyuncu ebe olur ve yeni bir hedefle oyun devam eder.
KAYNAKLAR
Yücel, G.F. ve Yıldızcı, A.L., (2006), Kent Parkları ile ilgili kalite kriterlerinin oluşturulması, itüdergisi/a Cilt:5, Sayı:2, Kısım:2, 222-232
Polat, A.T., (2012), Kent Parklarında Görsel Kalite ve Doğallık Derecesi Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesi, Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 2(3): 85-92, 2012
KARAŞAH, B. (2021). Botanik Bahçelerinin Biyofilik Tasarım Kriterleri Doğrultusunda Değerlendirilmesi: Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Örneği, Kent Akademisi, Volume 14, Issue 3, Pages, 545-559
